कुकुर तिहार नेपालको मात्रै चाड

भाइबहिनीहरू तपाईंहरूलाई कुकुरका छाउरा छाउरी कति मनपर्छ ? बाटोमा हिँड्दै गर्दा छाउरा छाउरी देख्नासाथ कुतीकुती भन्दै समाउन मन लाग्छ होला । कत्ति माया लाग्दो भन्दै सुमसुम्याएर माया गरौं झैं लाग्छ होला ।

तपाईंहरुमध्ये कति जनाले त घरमै कुकुर पाल्नुभएको होला । कुकुरतिहारमा पक्कै पनि कुकुरलाई फूलमाला पहिराएर मिठो मिठो खानेकुरा खुवाउनुहुन्छ हाेला । तपाईंहरूको स्कुलमा पनि तिहारको बारेमा चर्चा भइरहेको होला । 

कुकुरलाई माया गर्नु राम्रो हो । यो संसारमा सबै प्राणीको बाँच्न पाउने समान अधिकार छ । मान्छे बढी चेतनशील भएकाले अरु प्राणीहरूको अधिकारलाई सुरक्षित गरिदिनुपर्छ । तिहारमा ककुरलाई पटका पड्काएर तर्साउनु हुँदैन । अबिर, सिन्दुर र अनेक किसिमका माला लगाइदिँदा एलर्जी हुनसक्छ । त्यसैले यस्ता कुरामा ध्यान दिनुहोला ।

तिहारकै मुखमा गत आइतबार भक्तपुरको एभरेस्ट इङ्लिस स्कुलका साथीहरूले कुकुर तिहारको महत्व झल्किनेगरी ‘सहारा’ नामक नाटक प्रदर्शन गर्नुभयाे । यो नाटक सडकमा बेसहारा कुकुरहरूको बारेमा हो । 

यही सन्दर्भमा उहाँहरुले पर्यावरणचक्र अर्थात् माटो, पानी, हावा, जंगल, कुकुरलगायत प्राणीजगतको बारेमा अन्तरसंवाद गर्नुभयो । 

त्यस अवसरमा ‘सहारा’ नामक चित्रकथाको पुस्तक पनि सार्वजनिक गरिएको छ । भक्तपुर नगरपालिकाकी उपमेयर रजनी जोशी, राष्ट्रगानका रचयिता व्याकुल माइला, लेखिका डा. जुलिया एम. पलाइस र स्कुलका प्रिन्सिपल भक्त राजभण्डारीले संयुक्त रूपमा किताब विमोचन गर्नुभएको थियो । 

यो किताब जुल (डा. जुलिया एम. पलाइस) र प्रवेश राजभण्डारीले लेख्नुभएको हो । किताब तयार गर्न एभरेस्ट इङ्लिस स्कुलका विद्यार्थी र कर्मचारीसमेत संलग्न हुनुुभएको थियो । किताबमा जीवित सांस्कृतिक संग्रहालय भनेर चिनिने भक्तपुरको कलासंस्कृति तथा सडक कुकुरहरूको कथा जनाउने चित्रकला राजेन्द्र याकामीले कोर्नुभएको छ । 

कथा यस्तो छ– भक्तपुरबासी साथी अमृत घरदेखि बीस मिनेट टाढा स्कुल जाँदै गर्दा सडकमा एउटा कुकुर सुतिरहेको देख्नुभयो । हरेक दिनजसो त्यो कुकुर त्यसरी नै देखिन्थ्यो । कुकुर साह्रै दुब्लो र कयौं दिनदेखि भोकै देखिन्थ्यो । उहाँले त्यो असहाय कुकर भएको चाल पाउनुभयो । 

कुकुर उदास देखिन्थ्यो । शरीरमा कालासेता टाटाले गर्दा फुस्रो, रौं निकै पातलो थियो । बोलाछेँ टोलबाट अगाडि दरबार क्षेत्र कटेर केही मिनेटपछि स्कुल पुग्नुभयो । बाटोमा अरु पनि कुकुर भेटिएका थिए तर अघि भेटिएको जस्तो निन्याउरा थिएनन् । 

त्यो कुकुरको अवस्थाले अमृतलाई खुबै सतायो । अन्ततः अमृतले त्यो बेसहारा कुकुरको बारेमा प्रिन्सिपललाई सुनाउनुभयो । प्रिन्सिपलले आफू पनि कुकुरप्रेमी हुनुका साथै पाँचवटा कुकुर पाल्दै आउनुभएको सुनाउनुभयो । सडकमा बस्ने बेसहारा कुकुरप्रति चिन्ता व्यक्त गर्नुभयो । 

त्यसपछि भक्तपुर पशु कल्याण क्लब गठन गरेर बेसहारा कुकुरहरूको हेरचाह गर्ने सल्लाह गर्नुभयो । स्मार्ट फोनबाट फोटो खिचेर सहरका सडक टोलटोलमा रहेका कुकुरहरूको रेकर्ड राख्ने योजना बनाउनुभयो । घर–घरमा पालिएका कुकुरका मालिक वा हेरचाहकर्ता भए/नभएको पनि पत्ता लगाउन तयार हुनुभयो । 

रेबिज र अन्य घातक रोग लागेविरुद्ध वार्षिक खोप दिलाउने, समुदायमा घरबारविहीन कुकुरको संख्या घटाउन बन्ध्याकरण गराउने, घरपालुवा कुकुरका धनीलाई जिम्मेवार तुल्याउने योजना बन्यो । कुकुरहरूबीच आपसी झैंझगडा कम गराउने, कुकुर र समुदायका मानिसबीच सम्बन्ध सुमधुर तुल्याउन अनेक उपायको खोजी गर्नुभयो । 

स्थानीय नगरपालिका, पशु स्वास्थ सेवा केन्द्रहरूको जिम्मेवारी बढाउने तथा पशु चिकित्सकहरूबाट सडक कुकुरको हेरचाह बढाउनुभयो । 
यसरी सडक कुकुरहरूको खोजी गर्ने र अवस्थाअनुसार वर्गीकरण गरेर सहारा दिने वातावरण उहाँले मिलाउनुभयो । 

यसपछि स्कुलका कुकुरप्रेमी साथीहरूको पशु कल्याण क्लब बन्यो । अमृतलाई आमा–बुवाले पशु कल्याण क्लबमा सहभागी हुने अनुमति दिनुभयो । विद्यार्थी साथीहरूले टोल–टोलमा सडक कुकुरहरूको व्यवस्थापनबारे जनचेतना बढाउने काम गर्नुभयो । 

अमृतले पहिलो पटक भेट्नुभएको बेसहारा कुकुरको उद्धार भयो । त्यो कुकुरको नाम ‘सहारा’ राखियो । उक्त कुकुरलाई यतिखेर प्रिन्सिपल भक्त राजभण्डारीको घरमा सम्मानपूर्वक राखिएको छ । 

साथीहरूले त्यही कुकुरको नामबाट ‘सहारा’ शीर्षक नाटक अभिनयसहित प्रस्तुत गर्नुभयो । कुकुरतिहार आउनुभन्दा चार दिनअगाडि स्कुलमा आयोजित समारोहमा उक्त नाटक प्रदर्शन गर्नुभएको हो । सहाराको कथा वास्तविक घटनामा आधारित छ । 

नेपालीहरूको महान चाड तिहारको सन्दर्भमा कुकुर तिहार नेपालमा मात्र मनाइने मौलिक पर्व हो । ‘यस कार्यक्रमको मुख्य उद्देश्य नेपालको मौलिक पर्व कुकुर तिहारको प्रवद्र्धन गरौं, कुकुर र मानिसबीचको अन्तरसम्बन्धलाई प्रगाढ बनाऔं रहेको छ,’ कार्यक्रममा सम्बोधनको क्रममा प्रिन्सिपल राजभण्डारीले भन्नुभयो, ‘सडक कुकुरलाई घरमा पालेर गर्व गरौं । प्राणीप्रतिको दया र संरक्षणको लागि हातेमालो गरौं ।’ 

लेखिका जुलु
‘सहारा’ किताबकी लेखिका जुलु संक्षिप्त नाम हो । उहाँको पूरा नाम जुली मिचेल पालाइस हो । उहाँको सन् १९५६ उहाँ अमेरिकाको मासाचुसेटमा भएको हो । 

उहाँ एक वैज्ञानिक हुनुहुन्छ । उहाँले ‘जियोलोजिकल एण्ड अर्थ साइन्सेस्÷जियोसाइन्सेस्’मा पीएचडी गर्नुभएको छ । उहाँले ‘इन्टरनेसनल एनिमल वेलफेयर इथिक्स एण्ड ल’ विषयमा पोस्ट ग्य्राजुएट गर्नुभएको छ । नेपालमा पर्यटकका रूपमा आउने गर्नुभएका जुलुको यसअघि ‘साथी ः दि स्ट्रिट डग फ्रम काठमाण्डु नेपाल’ बालबालिकाका लक्षित किताब प्रकाशित छ ।